Waarom het parlement niet in het Forti thuishoort; Over de scheiding der machten en de dreiging van monisme

Waarom het parlement niet in het Forti thuishoort; Over de scheiding der machten en de dreiging van monisme

7 juni 2025

Op 5 juni 2025 meldde het AD dat de minister-president geen bezwaar heeft tegen het voorstel om het parlement onder te brengen in het regeringscentrum. Op het eerste gezicht klinkt dit als een praktische oplossing — korte lijnen, efficiëntere samenwerking. Maar achter deze ogenschijnlijk onschuldige verhuizing schuilt een veel fundamentelere kwestie: de scheiding der machten, een pijler van onze democratische rechtsstaat.

Meer dan stenen: de symboliek van locatie

De fysieke scheiding tussen de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht is geen toevalligheid. Het is een bewuste keuze, een zichtbaar symbool van onafhankelijkheid, balans en wederzijdse controle. Door die machten letterlijk uit elkaar te plaatsen, herinneren we onszelf en onze leiders dagelijks aan het belang van machtenscheiding.

Met het plan om het parlement te verhuizen naar het hart van het regeringscentrum, dreigt die symboliek te vervagen. Wat een ruimtelijke herschikking lijkt, kan in werkelijkheid de grens tussen regering en parlement doen vervagen — en daarmee het dualisme ondermijnen. De scheiding maakt dan plaats voor versmelting: een monistische machtsstructuur waarin de uitvoerende macht dominanter wordt.

Historisch perspectief: wat maakt dit moment anders?

Sommigen zullen zeggen: “Machten hebben vaker een gebouw gedeeld.” Klopt. Ook nu al huizen rechterlijke en wetgevende macht samen in het Wilhelminaplein. Maar dat gebeurde in een tijd waarin de scheiding der machten stevig verankerd was — niet alleen in wetten, maar ook in politieke cultuur en gewoonte.

Vandaag de dag is die vanzelfsprekendheid aan het eroderen. De politieke verhoudingen zijn veranderd, het vertrouwen in instituties daalt, en dualisme is steeds vaker iets wat op papier staat, maar in de praktijk niet meer gevoeld wordt. Juist in deze context is het verhuizen van het parlement naar het Forti-complex — het symbolische hart van de regering — geen neutrale beslissing. Het versterkt de schijn van eenheidsmacht en tast de zichtbare onafhankelijkheid van het parlement aan.

De sluipende dreiging van monisme

Monisme is geen theoretisch spookbeeld. In landen waar wetgevende en uitvoerende macht samensmelten, zien we hoe snel democratische controle verdwijnt. Denk aan de Verenigde Staten onder president Trump: een tijd waarin instituties werden uitgehold, checks and balances aan de kant werden geschoven en het vertrouwen van burgers in het systeem kelderde.

Diezelfde risico’s bestaan ook bij ons. Niet als een plotse revolutie, maar als een reeks kleine verschuivingen — in structuur, in taal, in symboliek. De verhuizing van het parlement is zo’n verschuiving. Geen ramp op zich, maar wel een stap richting een model waarin macht zich steeds meer concentreert in handen van de uitvoerende macht.

Waakzaamheid als democratische plicht

Een gezonde democratie vraagt om meer dan mooie grondwetten en goed geschreven beleidsnota’s. Ze vraagt om waakzaamheid. Om het lef om ook kleine, ‘praktische’ veranderingen te bevragen als ze raken aan grote principes. De plek waar het parlement zetelt is meer dan logistiek; het is een symbool van controle, van onafhankelijkheid, van democratische integriteit.

Als we de prijs voor ‘efficiëntie’ betalen met het verlies van symbolen die macht structureren en begrenzen, betalen we uiteindelijk te veel. Zeker in een tijd waarin autoritaire reflexen wereldwijd aan terrein winnen, moeten we de kracht van symboliek niet onderschatten.

Tot slot: laat het parlement een baken blijven

Locatie en symboliek zijn geen bijzaak in een democratie. Ze vormen de visuele en fysieke verankering van abstracte beginselen als machtenscheiding en onafhankelijkheid. We moeten die principes niet alleen in woorden verdedigen, maar ook in onze institutionele keuzes.

Het parlement is geen aanhangsel van de regering. Het is haar tegenspeler, haar controleur, haar geweten. En dat moet je kunnen zien. In de stenen, in de ruimte, in de afstand.

Laten we dat niet vergeten.

Miguel Goede